Mit der Enzyklika In plurimis (In sehr vielen) wandte sich Papst Leo XIII. am 5. Mai 1888 an die Bischöfe Brasiliens und schrieb „über die Abschaffung der Sklaverei“. Er unterstützte damit die Bestrebungen von Kaiser Pedro II. von Brasilien, denn obwohl die Sklaverei bereits seit 1853 in Brasilien geächtet wurde, wurde sie erst 1888 mit dem „Goldenen Gesetz“ (Lei Áurea) offiziell abgeschafft.
Inhalt
Der Papst
lobte die Abschaffung der Sklaverei in Brasilien und begrüßte, dass die
Gräueltaten und Grausamkeiten gegen die Leute Brasiliens ein Ende
gefunden hätten. Er bescheinigte dem Kaiser große Weitsicht und forderte den brasilianischen Klerus auf, diese Bestrebungen tatkräftig zu unterstützen.
Er beklagte und bedauerte die Leiden, welche die Sklaverei über das Volk gebracht habe und bezeichnete die Sklaverei als große Sünde. Es sei eine Sünde wider die Natur, die Rasse,
das Menschenrecht und die Völker, die zu schützen eines der
wesentlichen Aufgabe der Kirche sei. Es sei ein Akt der Nächstenliebe,
Menschen anderer Rassen mit Brüderlichkeit und Liebe zu begegnen.
Es sei nun eine dringende Aufgabe der Kirche,
diesen Schaden zu beheben und tatkräftig die Abschaffung der Sklaverei
zu unterstützen. Es sei aber auch ein Verdienst der Bemühungen, mit der
die Kirche die Bekämpfung dieses Übels vorantrieb. In einer langen Reihe
von Päpsten sei nachgewiesen, dass sich diese immer gegen die Sklaverei und Unterdrückung von Menschen ausgesprochen hätten.
Er prangerte auch den Sklavenhandel
in anderen Teilen dieser Welt an und bezeichnete diese schamlosen
Handlungen als pervers. Beispielhaft führte er Afrika und speziell Ägypten, Äthiopien, Sansibar und Teile des Sudans an, in denen die Entführung und der Verkauf von Menschen in grauenhaften Peinigungen und Verletzungen begangen würden.
In der abschließenden Exhortatio
bat er seine Mitbrüder, die Befreiung der Unterdrückten und die
Abschaffung der Sklaverei voranzutreiben und die Freiheit, die gewonnen
worden sei, auszudehnen. In der Abschlussformel erbat und erflehte er
auch die Hilfe der Gottesmutter Maria und sendete den apostolischen Segen an seine ehrwürdigen Brüder.
Es ist doch ein hübscher Zufall (oder gar göttliche Vorsehung?), daß sich dieser Jahrestag heuer gerade an einem Sonntag jährt und so eine passende Erwähnung zwanglos möglich ist, daß im Gegensatz zum von diversen Kommentarpostern verabscheuten und verächtlich gemachten Christentum der von selbigen Postern als vorbildlich herausgestellte Islam das schmähliche Institut der Sklaverei bis heute kennt und auch (freilich eher insgeheim) praktiziert. Wenn besagte Poster jetzt ein bisserl Schnappatmung bekommen, geschieht ihnen ganz recht ...
Aber um die Erbauung vollkommen zu machen: es geht nicht nur um das bloße Faktum des Erlasses dieser Enzyklika, sondern auch um die Wertschätzung der souveränen Handhabung des schönen Kirchenlatein, das der profunde Latinist Leo XIII in unnachahmlicher Eleganz zu stilisieren weiß, und von dem ich hoffe, daß es wenigstens der eine oder andere Leser genießen wird. Deshalb hier der lateinische Originaltext:
EPISTOLA SANCTISSIMI D. N. LEONIS XIII
AD EPISCOPOS BRASILIAE*
LEO PP. XIII
Venerabiles Fratres, salutem et Apostolicam Benedictionem.
IN PLURIMIS maximisque pietatis significationibus, quas universae
fere gentes, ad gratulandum Nobis annum quinquagesimum sacerdotii
feliciter plenum, exhibuerunt quotidieque exhibent, una quaedam
singulariter movit, Brasilia profecta, quod nimirum, ob eius eventus
faustitatem, libero sint iure donati non pauci ex iis, qui per
latissimus istius imperii fines sub iugo ingemunt servitutis. — Tale
quidem opus, christianae plenum misericordiae, curantibus cum clero
viris matronisque beneficis, auctori Deo et largitori bonorum omnium
oblatum est, tamquam gratiarum testimonium de aucto tam benigne Nobis
munere aetatis et incolumitatis. — Nobis autem fuit acceptum in primis
et iucundum, eo vel magis, quod in hac Nos pergrata opinione
confirmabat, omnino velle Brasilianos servitutis immanitatem tolli
penitusque extirpari. Cui quidem voluntati obsecundatum est eximio
studio ab Imperatore pariter et a Filia augusta, itemque ab eis qui rei
publicae praesunt, certis quoque legibus in id latis et sancitis.
Quantum Nobis haec res afferret solatii, nominatim, superiore mense
Ianuario, augusti Imperatoris apud Nos Legato declaravimus: hoc amplius
adiuncto, Nosmetipsos ad Episcopos Brasiliae, miserorum servorum caussa,
litteras daturos.
Nos quidem ad omnes homines vice fungimur Christi, Filii Dei, qui
humanum genus amore tanto complexus est, ut modo non recusant, natura
nostra suscepta, versari nobiscum, sed et nomen adamarit Filii hominis,
palam testatus, se ad consuetudinem nostram propterea accessisse ut praedicaret captivis remissionem (Is. LXI, 1; Luc. IV, 19) atque a pessima, quae peccati est, servitute humano genere vindicatio, omnia quae in coelis et quae in terra sunt in se instauraret
(Ephes. I, 10), itemque universam Adami progeniem ex alta communis
noxae ruina in gradum pristinum dignitatis restitueret. Aptissime ad rem
S. Gregorius Magnus: Quum Redemptor noster totius conditor
creaturae, ad hoc propitiatus humanam voluerit carnem assumere, ut
divinitatis suae gratia, dirupto, quo tenebamur captivi, vinculo
servitutis, pristinae nos restitueret libertati, salubriter agitur, si
homines quos ab initio natura liberos protulit, et ius gentium iugo
substituit servitutis, in ea qua nati fuerant, manumittentis beneficio,
libertate reddantur (Lib. VI, ep. 12). — Addecet igitur, et est
plane muneris Apostolici, ea omnia foveri a Nobis impenseque provehi,
unde homines tum singuli tum iure sociati habere queant praesidia ad
multiplices miserias levandas, quae, tamquam corruptae arboris fructus,
ex culpa primi parentis profluxere: ea quippe praesidia, quocumque in
genere sunt, non modo ad cultum et humanitatem valde possunt, sed etiam
apte conducunt ad eam rerum ex integro renovationem, quam Redemptor
hominum Iesus Christus spectavit et voluit.
Iamvero tot inter miserias, graviter deplorandum videtur de
servitute, cui pars non exigua humanae familiae abhinc multis saeculis
est obnoxia, in squalore iacens et sordibus, idque omnino contra quam a
Deo et natura erat primitus institutum. — Sic enim ille rerum conditor
summus decreverat, ut homo in bestiis et agrestibus et natantibus et
volucribus regium quemdam dominatum teneret, non item ut in similes sui
homines dominaretur: Rationalem, factum, ex Augustini sententia, ad imaginem suam, noluit nisi irrationabilibus dominari: non hominem homini, sed hominem pecori (Gen. I, 26). Quo fit ut conditio
servitutis iure intelligatur imposita peccatori. Proinde nusquam
Scripturarum legimus servum, antequam hoc vocabulo Noe iustus peccatum
filii vindicaret. Nomen itaque istud culpa meruit, non natura (Gen. I, 25, Noe c. XXX).
Ex primi contagione peccati et cetera mala omnia et ista erupit
monstruosa perversitas, ut homines fuerint, qui, memoria, fraternae ab
origine coniunctionis reiecta, non iam duce natura, mutuam inter se
benevolentiam mutuamque observantiam colerent, sed cupiditatibus
obedientes suis, homines alios infra se putare coeperint, et perinde
habere ac nata iugo iumenta. Hoc modo, nulla ratione habita neque
communis naturae, neque dignitatis humanae, neque divinae expressae
similitudinis, consecutum est ut, per certationes et bella quae deinde
exarserunt, qui vi existerent superiores, ii victos sibi subiicerent,
atque ita multitudo eiusdem generis individua sensim in duas abscesserit
partes, sub victoribus dominis victa mancipia. — Cuius rei luctuosum
quasi theatrum memoria priscorum temporum explicat, ad tempora usque
Domini Servatoris, quum calamitas servitutis populos omnes late
pervaserat, rariorque erat numerus ingenuorum, ut Caesarem poeta ille
atrociter dicentem induxerit; Humanum paucis vivit genus (Lucam.
Phars. v. 343). Idque apud eas etiam nationes viguit, quae omni cultu
expolitae eminebant, apud Graecos, apud Romanos, quum paucorum dominatio
esset in plurimos ; eaque cum improbitate et superbia tanta
exercebatur, ut servorum turbae nihil supra censerentur quam bona, non
personae sed res, omnis expertes iuris, ipsa adempta facultate
retinendae fruendaeque vitae. In potestate dominorum sunt servi,
quae quidem potestas iuris gentium est: nam apud omnes pleraeque gentes
adnimadvertere possumus, dominis in servos vitas necisque potestatem
esse, et quodcumque per servum acquiritur id dominis acquiritur
(Iustiniani. Inst. 1. I, tit. 8, n. 1). — Ex hac rerum perturbatione
licuit dominis servos permutare, venumdare, hereditate tradere, caedere,
morti dare, iisque abuti ad licentiam diramque superstitionem: impune
et in luce licuit.— Quin etiam ethnicorum qui prudentissimi ferebantur,
philosophi insignes, consultissimi iuris, hoc sibi aliisque, per summam
communis iudicii iniuriam, suadere conati sunt, esse servitutem nihil
aliud quam necessariam naturae conditionem : nec enim sunt periti
profiteri, quia servorum genus generi liberorum longe multumque et
virtute intelligendi et praestantia corporum cederet, oportere idcirco,
servos, veluti carentia ratione et consilio instrumenta, dominorum
usquequaque voluntatibus temere indigneque servire. Eiusmodi detestanda
maxime tum inhumanitas tum iniquitas ; qua semel accepta, nulla iam sit
oppressio hominum barbara et nefanda, quae non sese in legis quadam
iurisve specie impudentissime tueatur. — Inde vero quale flagitiorum
seminarium, quae pestis et pernicies in civitates manarit, exemplorum
pleni sunt libri: in animis servorum exacui odia, teneri dominos
suspicione metuque perpetuo; alios ad explendas iras parare faces,
cervicibus alio instare crudelius ; aliorum numero, aliorum vi civitates
commoveri, levi momento dissolvi : tumultus et seditiones, direptiones
et incendia, proelia caedesque misceri.
In eo deiectionis profundo mortalium plurimi laborabant, multoque
miserius ut mersi erant superstitionum caligine; quum, maturis divino
consilio temporibus, lux e caelo admirabilis oborta est, et gratia
redimentis Christi ad hominum universitatem se copiose profudit; cuius
beneficio illi erecti sunt e coeno et aerumna servitutis, omnesque
omnino a deterrimo peccati servitio ad praestantissimam dignitatem
filiorum Dei sunt revocati et adducti. — Apostoli enimvero inde ab
initio Ecclesiae, praeter alia praecepta vitae sanctissima, hoc etiam
tradidere et inculcavere, quod est non semel scriptum a Paulo ad renatos
e lavacro Baptismatis: Omnes filii Dei estis per fidem, quae est in
Christo Jesu : quicumque enim in Christo baptizati estis, Christum
induistis. Non est Iudaeus neque Graecus, non est servus neque liber,
non est masculus neque femina; omnes enim vos unum estis in Christo Iesu (Gal. III, 26-28). Non est Gentilis et Iudaeus, circumcisio et praeputium, barbarus et Scytha, servus et liber, sed omnia et in omnibus Christus (Coloss. III, 11). Etenim
in uno Spiritu omnes nos in unum corpus baptizati sumus, sive Gentiles,
sive servi sive Uberi, et omnes in uno Spiritu potati sumus (I Cor.
XII, 13). —Aurea sane, honestissima, saluberrima documenta, quorum
efficacitate non modo hominum generi decus redditur suum atque augetur,
sed etiam, cuiuscumque ipsi sunt loci vel linguae vel gradus, inter se
consociantur et vinculis fraternae necessitudinis arctissime
continentur. Ea vere beatissimus Paulus, qua Christi urgebatur caritate,
ex ipso Eius corde hauserat, qui se fratrem singulis cunctisque
hominibus perbenigne dedidit, quique de se omnes, ne uno quidem dempto
aut posthabito, ita nobilitavit ut consortes adscisceret naturae
divinae. Ea ipsa non secus fuere ac divinitus insertae propagines, quae
mirum in modum provenientes effloruerunt ad spem felicitatemque
publicam; quum, decursu rerum et temporum, perseverante opera Ecclesiae,
societas civitatum ad similitudinem familiae renovata coaluerit,
christiana et libera.
Principio enim solertissima cura Ecclesiae in eo versata est, ut
populus christianus de hac etiam magni ponderis re sinceram Christi et
Apostolorum doctrinam acciperet probeque teneret. Iam nunc per Adamum
novum, qui est Christus, communionem fraternam et hominis cum homine et
gentis cum gente intercedere: ipsis, sicut unam eamdemque, intra naturae
finem, originem, sic, supra naturam, originem unam eamdemque esse
salutis et fidei : omnes aequabiliter in adoptionem unius Dei et Patris
accitos, quippe quos eodem ipse pretio magno una redemerit: eiusdem
corporis membra omnes, omnesque eiusdem participes mensae divinae :
omnibus gratiae munera, omnibus item munera vitae immortalis patere. —
Hisce potitis, tamquam initiis et fundamentis, contendit Ecclesia ut
servilis vitae oneribus et ignominiae mitigationem aliquam bona mater
afferret; eius rei causa iura atque officia dominos inter servosque
necessaria, prout affirmata sunt in Apostolorum epistolis, definivit
valideque commendavit. — Apostolorum enim Principes ita servos quos
adiunxerant Christo commonebant: Subditi estote in omni timore, non tantum bonis et modestis, sed etiam dyscolis (I Petr. II, 18). Obedite
dominis carnalibus cum timore et tremore, in simplicitate cordis
vestri, sicut Christo; non ad oculum servientes, quasi hominibus
placentes, sed ut servi Christi, facientes voluntatem Dei ex animo, cum
bona voluntate servientes, sicut Domino, et non hominibus; scientes
quoniam unusquisque quodcumque fecerit bonum, hoc recipiet a Domino,
sive servus sive liber (Eph. VI, 5-8). Idem Paulus Timotheo suo: Quicumque
sunt sub iugo servi, dominos suos omni honore dignos arbitrentur: qui
autem fideles habent dominos, non contemnant, quia fratres sunt, sed
magis serviant, quia fideles sunt et dilecti, qui beneficii participes
sunt. Haec doce et exhortare (I Tim. VI, 1-2). Tito pariter mandavit, doceret servos dominis
suis subditos esse, in omnibus placentes, non contradicentes, non
fraudantes, sed in omnibus fidem bonam ostendentes, ut doctrinam
Salvatoris nostri Dei ornent in omnibus (Tit. Il, 9-10). — Illi vero
fidei christianae prisci discipuli optime intellexerunt, ex tali
hominum fraterna in Christo aequalitate nihil admodum de obsequio, de
honore, de fidelitate, de ceteris officiis, quibus ad dominos
tenerentur, neque minui neque remitti ; inde autem non unum consequi
bonum, ut eadem nimirum officia et certiora essent, et leviora flerent
atque suavia ad exercendum, et fructuosiora ad gloriam promerendam
caelestem. Sic enim dominis reverentiam et honorem habebant tamquam iis
hominibus, qui auctoritate Dei, a quo omnis potestas derivatur,
pollerent; non apud ipsos poenarum metus aut consiliorum astutia et
incitamenta utilitatum valebant, sed conscientia officiis, vis
caritatis. Vicissim ad dominos iusta ab Apostolo spectabat cohortatio,
ut bene factis servorum gratiam ipsi bonam rependerent: Et vos,
domini, eadem facite illis, remittentes minas; scientes quia et illorum
et vester Dominus est in caelis, et personarum acceptio non est apud eum
(Tit. II, 9-10): considerarent, sicut servo haud aequum sortem dolere suam, quum libertus sit Domini, neque item homini libero, quum Christi sit servus
(I, Cor. VII, 22), licere usquam spiritus tollere superbeque imperare.
In imo erat dominis praeceptum, ut suis ipsi in servis hominem
agnoscerent convenienterque colerent, neque alios a se natura, et secum
pares religione conservosque ad communis Domini maiestatem. — Istis tam
rectis legibus, maximeque factis ad partes conformandas societatis
domesticae, re ipsa paruerunt Apostoli. Insigne Pauli exemplum, ut fecit
ille scripsitque benevole pro Onesimo, servo Philemonis fugitivo: quem
ad eum remittit hac peramanti commendatione: Tu autem illum ut mea
viscera suscipe... iam non ut servum, sed pro servo carissimum fratrem
et in carne et in Domino: si autem aliquid nocuit tibi aut debet, hoc
mihi imputa (Ad Phil. 12-18).
Utramque agendi rationem in servos, ethicam et christianam, qui
conferre velit, facile dabit, fuisse alteram inclementem et flagitiosam,
alteram mitissimam plenamque honestatis, neque erit commissurus, ut
Ecclesiam, tantae indulgentiae ministram, merita laude fraudare
videatur. — Id eo vel magis, quum quis diligenter advertat qua Ecclesia
lenitate et prudentia foedissimam servitutis pestem exsecuit depulitque.
— Illa enim ad manumissionem libertatemque curandam servorum noluit
properare, quod, nisi tumultuose et cum suo ipsorum damno reique
publicae detrimento fieri profecto non poterat, sed praecipuo consilio
prospexit ut animi servorum in disciplina sua erudirentur ad veritatem
christianam, et consentaneos mores cum baptismo induerent. Quamobrem, in
servorum multitudine quos sibi filios adnumerabat, si qui, spe aliqua
illecti libertatis, vim et seditionem essent moliti, ea vitiosa studia
improbavit semper Ecclesia et compressit, adhibuitque per suos ministros
remedia patientiae. Haberent scilicet persuasum, se quidem, propter
sanctae fidei lumen atque insigne a Christo acceptum, ethnicis dominis
multum dignitate antecellere, ab ipso tamen fidei Auctore et Parente
religiosius adstringi, ne quid adversus eos in se admitterent, neu
minimum a reverentia eis debita et obedientia discederent; se autem quum
nossent regno Dei adlectos, libertate filiorum eius potitos, ad bona
non peritura vocatos, laborare ne vellent de abiectione incommodisque
vitae caducae, sed oculis animisque ad caelum sublatis, se ipsi
consolarentur sanctoque in proposito confirmarent. Servos in primis
allocutus est Petrus Apostolus quum scripsit : Haec est gratia, si
propter Dei conscientiam sustinet quis tristitias, patiens iniuste. In
hoc enim vocati estis, quia et Christus passus est pro nobis, vobis
relinquens exemplum, ut sequamini vestigia eius (I Petr. II, 19-21).
— Laus tanta sollicitudinis cum moderatione coniunctae, quae divinam
Ecclesiae virtutem praeclarius exornat, augetur etiam a fortitudine
animi supra quam credibile sit invicta et excelsa, quam bene multis de
servis intimis potuit ipsa indere et sustinere. Permira res, qui dominis
suis erant in exemplum morigeri eorumque gratia omnium erant laborum
patientissimi, nullo ipsos pacto potuisse adduci, ut dominorum iniqua
mandata mandatis Domini sanctis anteferrent, atque adeo vitam
acerbissimis cruciatibus, securis animis, securo vultu, obiecisse. Nomen
Patamianae virginis ad memoriam invictae constantiae ab Eusebio
celebratur: quae scilicet potius quam impudici heri indulgeret libidini,
mortem non timida oppetit, et profuso sanguine fidem Iesu Christo
servavit. Similia admirari licet servorum exempla, qui, dominis
libertatem sibi animorum, fidemque Deo obligatam oppugnantibus,
firmissime ad necem repugnaverunt : qui vero, christiani servi, aliis de
causis restiterint dominis, vel coniurationes turbasve civitatibus
exitiosas concitarint, historia prodidit nullos.
Pacatis exinde rebus quietisque Ecclesiae temporibus, apostolica
documenta de fraterna inter Christianos coniunctione animorum, sancti
Patres admirabili exposuere sapientia, et caritate pari ad servorum
utilitatem transtulerunt, hoc enisi convincere, ut iura quidem dominis
in operis servorum ex honesto constarent, nequaquam vero liceret
imperiosa illa potestas in capita et immanis saevitia. In Graecis
praestat Chrysostomus, qui habet hunc locum saepe tractatum, quique
perlaeto animo et lingua affirmavit, servitutem, ad veterem verbi
notionem, iam per id tempus, magno christianae fidei beneficio esse
sublatam, ut sine re nomen inter Domini discipulos et videretur et
esset. Etenim Christus (sic ille summatim disputat), quum culpam origine
contractam summa in nos miseratione detersit, sanavit idem consecutam
multiplicem ad ordines societatis humanae corruptionem; proptereaque,
quemadmodum mors per ipsum, terroribus positis, placida est ad beatam
vitam migratio, ita sublatam esse servitutem. Christianum hominem, nisi
rursus peccatis serviat, servum ne dixeris: fratres omnino quotquot sunt
in Christo Iesu renati et suscepti: a nova ista procreatane atque in
Dei familiam cooptatione non a claritate generis, ornamenta proficisci; a
veritatis, non a sanguinis laude dignitatem parari; quo vero species
ipsa evangelicae fraternitatis ampliorem habeat fructum, opus
admodum esse, vel in externa vitae consuetudine, vicissitudinem quamdam
elucere studiorum et officiorum libentissimam, ita ut servi eodem ferme
loco ducantur quo domestici et familiares, iisque a patrefamilias non
solum ea suppetant quae sunt vitae victusque, sed omnia tiam religiosae
institutionis praesidia. E singulari denique salutatione Pauli ad
Philemonem, gratiam adprecantis et pacem Ecclesiae quae in domo tua est
(Ad Phil. V, 2), documentum aeque dominis servisque christianis optime
haberi statutum, quos inter communio sit fidei, inter eos communionem
esse debere caritatis (Hom. XXIX in Gen., or, in Lazar., Hom. XIX, in
ep. I ad Cor., Hom. I in ep. ad Phil. ). — De Latinis merito et iure
commemoramus Ambrosium; qui tam studiose in eadem causa omnes
necessitudinum rationes est persecutus, tamque definite ad christianas
leges utrique hominum generi propria attribuit, nemo ut aptius fecerit :
cuius sententiae nihil attinet dicere quam plene cum sententiis
Chrysostomi perfecteque conveniant (De Abr. de Iacob, et vita beata c.
III de Patr. Ioseph, c. IV, Exhort, virgin. c. I. ).
Erant haec rectissime, ut patet, utiliterque praescripta; sed et iam,
quod caput est, integre sancteque a priscis temporibus sunt custodia
ubicumque floruit christiana professio. — Quod nisi esset, non ita
Lactantius, defensor ille religionis eximius, confidenter quasi testis
instaret: Dicet aliquis: Nonne sunt apud vos alii pauperes, alii
divites, alii servi, alii domini ? nonne aliquid inter singulos
interest? Nihil: nec alia causa est cur nobis invicem fratrum nomen
impertiamur, nisi quia pares esse nos credimur nam quum omnia humana,
non corpore sed spiritu metiamur, tametsi corporum sit diversa conditio,
nobis tamen servi nonsunt, sed eos et habemus et dicimus spiritu
fratres religione conservos (Divin. Institut. 1. V, c. 16).
Procedebant Ecclesiae curae in patrocinio servorum, et, nulla missa
opportunitate, eo usque caute pertinebant, si tandem ii possent in
libertatem dari: quod profuturum valde erat ad salutem etiam
sempiternam. — Bene respondisse eventus, annales sacrae antiquitatis
afferunt testimonia. Nobiles ipsae matronae, Hieronymi laudibus
spectatissimae, huic rei iuvandae singularem operam contulerunt:
referente autem Salviano, in christianis familiis, iisque non ita
locupletibus, fiebat saepenumero, ut servi manumissione munifica liberi
abirent. Quin etiam eo praeclarius specimen caritatis s. Clemens multo
ante laudavit ; quemadmodum Christiani nonnulli sese servituti,
conversis personis, subiecerint, quod servos quosdam alio pacto liberare
nequissent (I Ep. ad Cor. c. 55). — Quare, praeter quam quod servorum
manumissio in templis haberi, item ut actio pietatis, coepta est, eam
Ecclesia instituit christifidelibus testamenta facientibus commendare,
tamquam opus pergratum Deo magnique apud ipsum meriti et praemii: ex quo
illa manumissionis heredi mandandae concepta pro amore Dei, pro remedio vel mercede animae meae
Neque rei ulli, in pretium captivorum, temperatum est: donata Deo bona,
divendita; aurum et argentum sacrum, connata ; basilicarum ornamenta et
donaria, alienata: id quod Ambrosius, Augustinus, Hilarius, Eligius,
Patritius, alii multi et sanctissimi viri fecerunt non semel. — Vel
maxime fecerunt pro servis Pontifices romani, illi vere in omni memoria
et infirmiorum tutores et vindices oppressorum. S. Gregorius M. quam
plurimos potuit ipse in libertatem asseruit, et in concilio romano an.
DXCVII iis libertatem concessam voluit qui monasticam vitam agere
constituissent : posse servos, invitis dominis, matrimonia libere inire
Hadrianus I defendit: ab Alexandro III, an. MCLXVII, apertissime edictum
est mauro Valentiae regi, ne quem christianum hominem servitio
addiceret, quod nemo natura servus, a Deo liberi omnes facti.
Innocentius autem III, an. MCCII, Ordinem Sanctissimae Trinitatis Christianis redimetidis
qui Turcarum in potestatem incidissent, rogatu auctorum, Ioannis a
Matha, Felicis Valesii, probatum ratumque habuit. Similem huic Ordinem Mariae sanctae a Mercede Honorius
III posteaque Gregorius IX rite probavere: quem Petrus Nolascus ea
ardua lege condiderat, ut religiosi illi homines se ipsi pro Christianis
in tyrannide captivis captivos devoverent, opus si esset ad redimendos.
Idem Gregorius magis amplum libertatis subsidium decrevit, ut Ecclesiae
servos nefas esset permutari : idem exhortationem ad Christifideles
addidit, ut pro admissorum poenis servos suos Deo Sanctisque piaculo
causa donarent. —Accedunt multa in hac re benefacta Ecclesiae. Ipsa
etenim servos ab asperis dominorum iris damnosisque iniuriis, adhibita
severitate poenarum, defendere consuevit ; quos violenta manus vexaret,
iis perfugia pandere aedes sacras ; manumissos accipere in fidem, atque
eos animadversione continere, qui ausi malis artibus uberum hominem in
servitutem redigere. Eo ipsa propensius libertati favit servorum, quos
quoquo modo, pro temporibus locisque, haberet suos; vel quum statuit ut
omni servitutis vinculo ab episcopis solverentur, qui se laudabili vitae
honestate aliquandiu probassent, vel quum episcopis facile permisit, ut
sibi addictos suprema voluntate liberos dicerent. Dandum item
miserationi et virtuti Ecclesiae, quod servis remissum aliquid sit de
gravitate legis civilis, quoad est impetratum, ut proposita Gregorii
Magni temperamenta, in scriptum ius civitatum recepta, valerent: id
autem factum, Carolo Magno praesertim agente, qui ea in Capitularia sua, quemadmodum postea Gratianus in Decretum,
induxit. Monumenta denique, leges, instituta, continuo aetatum ordine,
docent et declarant magnifice summam Ecclesiae caritatem in servos,
quorum conditionem afflictam nullo tempore vacuam tutela reliquit, omni
semper ope allevavit. — Itaque Ecclesiae catholicae, amplissimo Christi
Redemptoris beneficio, expultrici servitutis, veraeque inter homines
libertatis, fraternitatis, aequalitatis effectrici, satis numquam,
proinde ac de prosperitate gentium merita est, haberi potest vel laudis
vel gratiae.
Saeculo inclinante quinto decimo, quo tempore, funesta servitutis
labe apud gentes christianas prope deleta, sese civitates in libertate
evangelica stabilire atque etiam latius proferre imperium studebant,
haec Apostolica Sedes diligentissime cavit, necubi mala eiusdem
pravitatis germina revivisceret. Ad regiones igitur nove repertas
Africae, Asiae, Americae, vigilem providentiam intendit: fama enim
manaverat, earum duces expeditionum, homines christianos, armis
ingenioque minus recte, uti, ad struendam imponendamque irmoxiis
nationibus servitutem. Cruda scilicet, natura soli quod erat subigendum,
neque minus metallorum opes explorandae effodiendae, quum operas bene
validas postularent, iniusta plane suscepta sunt atque inhumana
consilia. Fieri enim coepta est quaedam mercatura, servis ad id opus ex
Aethiopia deportandis, quae, nominata deinceps la tratta dei Negri, nimium quantum eas occupavit colonias. Secuta quoque est, non absimili iniuria, indigenarum hominum (qui universe Indi
appellati) ad modum servitutis oppressio. His de rebus ubi Pius II
certior est factus, mora nulla, interposita, die VII oct. an. MCCCCLXII,
epistolam dedit ad episcopus Rubicensem, qua tantam improbitatem
redarguii et damnavit. Aliquo post tempore, Leo X quantum potuit
officiorum et auctoritatis apud reges et Lusitaniae et Hispaniarum
adhibuit, qui eam licentiam, religioni pariter atque humanitati
iustitiaeque probrosam radicitus excidendam curarent. Nihilo minus ea
calamitas confirmata haerebat, manente impura causa, inexplebili habendi
cupiditate. Tum Paulus III, de conditione Indorum servorumque maurorum
paterna caritate anxius, ad hoc venit extremum consilii, ut solemni
decreto, in luce quasi conspectuque omnium gentium, pronuntiaret,
triplicis modi potestatem illis deberi universis iustam et propriam;
posse nimirum sui quemque esse iuris, posse consociatos suis legibus
vivere, posse rem sibi facere et habere. Hoc amplius, litteris missis ad
Card. Archiepiscopum Toletanum, qui fecissent contra idem decretum, in
eos statuit interdictionem sacrorum, integra romano Pontifici
reconciliandi facultate (Veritas ipsa, 2 Iun. 1559). Eadem
providentia eademque constantia, Indis atque Mauris, iisque vel nondum
christiana fide instructis, alii subinde Pontifices sese assertores
libertatis acerrimos praestitere, Urbanus VIII, Benedictus XIV, Pius
VII; qui praeterea in principum Europae foederatorum Vindobonensi
conventu, communia consilia huc etiam advertit, ut ea Nigritarum
distractio, quam diximus, multis iam desueta locis, funditus
convelleretur. Etiam Gregorius XVI negligentes humanitatis et legum
gravissime admonuit, idemque Apostolicae Sedis decreta statutasque
poenas revocavit, et rationem nullam praetermisit ut externae quoque
nationes, europaearum secutae mansuetudinem, a dedecore etferitate
servitutis abstinerent, abhorrerent (In supremo Apostolatus fastigio,
3 Dec. 1837). Opportunissime vero Nobis accidit, ut sua summos
principes rerumque publicarum moderatores gratulatone prosequatur,
quibus perseveranter instantibus, querimoniis diuturnis aequissimisque
naturae et religionis iam satis est factum.
In re tamen persimili residet Nobis in animo alia quaedam cura quae
non mediocriter angit, et Nostram urget sollicitudinem. Quippe tam
turpis hominum mercatura ea quidem mari fieri desiit, terra vero nimis
multum nimisque barbare exercetur; idque maxime in nonnullis Africae
partibus. Hoc enim perverse a Mahometanis posito, hominem Aethiopem
adsimilisve nationis vix aliquo numero supra esse beluam, videre licet
et horrore perfidiam hominum atque immanitatem. Ex improviso in
Aethiopum tribus tale nihil metuentes more irruunt impetuque praedonum;
in pagos, in villas, in mapalia incursant, omnia vastant, populantur,
diripiunt; viros perinde et feminas et pueros, facile captos vinctosque
abducunt, ut per vim ad nundinas trahant flagitiosissimas. Ex Aegypto,
ex Zanzibar, partim quoque ex Sudan, quasi e stationibus, illae
detestabiles expeditiones deduci solent; per longa itinera pergere viri
constricti catenis, tenuissimo victu, sub crebra verberum caede; ad haec
ferenda imbecilliores necari; qui satis salvi, gregatim cum reliqua
turba ire venum, atque emptori prostare moroso et impudenti. Cui vero
quisque venditus et permissus sit, dissidio miserabili qua uxorum, qua
liberorum, qua parentum, illius in potestate ad servitutem adigitur
maxime duram et fere nefandam, neque ipsa recusare potest sacra
Mahometi. Haec Nos, summa animi aegritudine, a quibusdam non ita ante
accepimus, qui coram nec sine lacrimis eiusmodi infamiam et deformitatem
speraverunt: cum iis autem plane cohaerent quae a nuperis Africae
aequinoctialis exploratoribus sunt narrata. Quin etiam istorum ex
testimonio et fide compertum apparet, ad quater centena millia sic
homines afros vendi solitos pecorum instar, quotannis; quorum dimidiam
circiter partem de viis asperrimis languidos concidere ibique interire;
ut, sane ad dicendum quam triste, velut factam ex residuis ossibus
semitam ea loca peragrantes dispiciant. — Quis non tantarum miseriarum
cogitatione moveatur? Nos equidem qui personam gerimus Christi,
amantissimi omnium gentium sospitatoris et Redemptoris, quique adeo
laetamur de plurimis gloriosisque Ecclesiae promeritis in omne genus
aerumnosos, vix possumus eloqui quanta miseratione erga illas afficimur
infelicissimas gentes, quanta caritatis amplitudine ad eas pandimus
brachia, quam vehementer cupimus omnia ipsis posse allevamenta et
subsidia impertire, eo proposito ut, simul cum servitute hominum
servitute superstitionis excussa, uni veroque Deo, sub Christi
suavissimo iugo, possint tandem servire, divinae hereditatis nobiscum
participes. Utinam omnes, quicumque imperio et potestate antecedunt, vel
iura gentium et humanitatis sancta esse volunt, vel religionis
catholicae incrementis ex animo student, ubique omnes, hortantibus
rogantibus Nobis, ad eiusmodi mercaturam, qua nulla inhonesta magis et
scelerata, comprimendam, prohibendam, extinguendam enixe conspirent. —
Interea, dum acriore ingeniorum et operum cursu nova itinera ad africas
terras, nova commercia instruuntur, contendant viri apostolici, ut,
quoad melius fieri possit, sit saluti servorum libertatique consultum.
Huc ipsi alio praesidio nullo reapse proficient, nisi, divina gratia
roborati, toti sint in disseminanda fide nostra sanctissima eaque
laboriosius in dies alenda; cuius est fructus insignis ut libertatem
mire conciliet ac pariat qua Christus nos liberavit (Galat. IV, 31). Itaque, tamquam in speculum virtutis apostolicae, inspiciant monemus in vitam et facta Petri Claver,
cui recentem gloriae lauream addidimus; in cum inspiciant, qui, summa
laborum constantia, annos continenter quadraginta, maurorum gregibus
servorum miserrimis sese totum impendit, vere ipsorum Apostolus
praedicandus quibus se perpetuum servum et profitebatur et dabat.
Caritatem viri, patientiam si curae habeant sumere sibi et referre, ii
profecto digni exsistent administri salutis, auctores consolationis,
nuntii pacis, qui solitudinem, incultura, feritatem in ubertatem possint
religionis cultusque laetissimum, Deo iuvante, convertere.
Iamque in vobis, Venerabiles Fratres, cogitatio et litterae Nostrae
gestiunt conquiescere, ut vobis iterum significemus iterumque vobiscum
sociemus singulare quod capimus, gaudium, ob ea quae isto in Imperio
publice inita sunt de servitute consilia. Siquidem per leges quum
provisum cautumque sit, ut, quotquot sunt adhuc de conditione servili,
in ordinem et iura liberorum debeant admitti, id Nobis ut bonum et
faustum et salutare per se videtur, sic etiam spem firmat fovetque ad
auctus rei civilis reique sacrae in futurum Iactandos. Ita Brasiliei
nomen Imperii apud humanissimis quasque gentes erit merito in
commemoratione et in laudibus, nomenque simul florebit Imperatoris
augusti; cuius ea fertur praeclara vox, nihil se habere optatius, quam
ut omne in finibus suis servitutis vestigium celeriter deleatur. — At
vero, dum ea ipsa legum iussa perficiuntur, incumbite alacres, omni ope
rogamus, et operam providentissime date praesenti rei, quam
difficultates impediunt profecto non leves. Omnino per vos efficiendum,
ut domini et servi optimis inter se animis congruant optimaque fide, neu
quidquam de clementia aut de iustitia decedant, sed, quaecumque
transigenda sunt, omnia legitime, sedate, christiano modo transigant:
quod enim exoptabant omnes, tolli et deleri servitutem, hoc prospere
cedat optandum maxime est, nullo divini vel humani iuris incommodo,
nulla civitatis perturbatione, atque adeo cum solida ipsorum, quorum
agitur causa, utilitate servorum. — Quibus singulatim, sive qui iam
facti liberi sunt, sive qui fient propediem, monita nonnulla salutis, e
sententiis delibata magni gentium Apostoli, pastorali cum studio
animoque paterno commendamus. Ergo illi memoriam et voluntatem gratam
pie ad eos servare diligenterque profiteri studeant, quorum consilio
operaque in libertatem vindicati sunt. Tanto se munere numquam
praebeant indignos, nec umquam libertatem cum licentia cupiditatum
permisceant; ea vero utantur quo modo cives decet bene moratos, ad
industriam vitae actuosae; ad commoda et ornamenta quum familiae tum
civitatis. Vereri et colere maiestatem principum, parere magistratibus,
legibus obtemperare, haec officia et similia, non tam metu adducti quam
religione, assidue exsequantur: etiam cohibeant arceantque alienae
copiae et praestantiae invidiam, quae dolendum quam multos ex
tenuioribus quotidie torqueat et quam multa ministret nequitiae plena
instrumenta adversus ordinum securitatem et pacem. Re sua et statu
contenti, nihil carius cogitent, nihil appetant cupidius quam bona regni
caelestis, quorum gratia in lucem editi sunt et a Christo redempti : de
Deo eodemque Domino ac Liberatore suo cum pietate sentiant, cum totis
viribus diligant, eius mandata omni cura custodiant. Sponsae eius,
Ecclesiae sanctae, se filios esse gaudeant, esse optimos laborent, et
quam possint amoris vicem sedulo reddant.
Haec eadem documenta vos item, Venerabiles Fratres, ipsis suadere et
persuadere libertis insistite; ut, quod summum est Nobis votum idemque
vobis bonisque omnibus esse debet, partae libertatis fructus religio in
primis, quacumque istud patet Imperium, amplissimos habeat, ad
perpetuitatem persentiat.
Id autem quo succedat felicius, cumulatissimam a Deo gratiam opemque
maternam Immaculatae Virginis imploramus et exposuimus. Caelestium
munerum auspicem paternaeque Nostrae benevolentiae testem, vobis,
Venerabiles Fratres, clero populoque universo Apostolicam benedictionem
peramanter impertimus.
Datum Romae apud S, Petrum, die V Maii An. MDCCCLXXXVIII. Pontificatus Nostri Undecimo.
LEO PP. XIII
*ASS, vol. XX (1887), pp. 545-559.
-----
P.S.: die brasilianischen Politiker und Militärs waren von der Weitsicht ihres Kaisers allerdings weniger begeistert und stürzten ihn ziemlich postwendend. Einer der edelsten und gelehrtesten Monarchen des 19. Jahrhunderts, Dom Pedro II von Brasilien, starb zwei Jahre später in Armut im französischen Exil ...